Mikoryza – czy warto stosować ją w ogrodach?

Mikoryza – czyli symbioza między roślinami a grzybami. W uproszczeniu, grzyby mikoryzowe zapewniają roślinie dostęp do składników pokarmowych i wody, a roślina zapewnia grzybom dostęp do asymilatów, głównie cukrów. Jest to zjawisko dość powszechne w przyrodzie.

W stanie naturalnym symbiozy mikoryzowe nawiązuje ok. 75-80 % roślin. W warunkach upraw polowych czy ogrodów odsetek ten jest zdecydowanie mniejszy. Jest to spowodowane silnie zdegradowanym i zmienionym  środowiskiem glebowym.

Ze względu na to, że grzybnie mikoryzowe przerastają o wiele większą objętość podłoża niż korzenie roślin, a dodatkowo składniki pokarmowe niezbędne dla roślin mogą pobierać również na drodze enzymatycznej, w tym ze związków niedostępnych dla samych roślin, grzyby, tworząc sieci mikoryzowe, umożliwiają transport tych składników na znaczne odległości, co umożliwia prawidłowy wzrost i rozwój roślin nawet  w miejscach gdzie konkretne składniki nie występują. Jednak mikoryza to nie tylko  zaopatrzenie w składniki pokarmowe i wodę. Korzyści z mikoryzy jest o wiele więcej.

Jakie są zalety stosowania mikoryzy?

• Poprawiają zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe i wodę

Grzybnia grzybów mikoryzowych przerasta o wiele większą miąższość podłoża niż nawet najbardziej rozbudowany system korzeniowy (mówimy tu nawet o rzędzie setek tysięcy razy). Ponadto grzyby są w stanie uaktywniać niedostępne składniki pokarmowe na drodze enzymatycznej, czyli „wyciągać” niezbędne dla roślin składniki występujące w formie związanej w podłożu. Z tych względów w środowisku gdzie grzybnie mikoryzowe prawidłowo się rozwijają rośliny nie są ograniczane w swoim rozwoju przez niedobór składników pokarmowych.

• Komunikacja roślin tego samego gatunku

Grzyby mikoryzowe wytwarzają wiele substancji  niezbędnych dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin (hormony takie jak: auksyny, gibereliny, cytokininy) i również zapewniają ich dostępność dla roślin, dzięki czemu te mogą z kolei prawidłowo rosnąć i się rozwijać

• Ochrona przed chorobami

Budując swoją grzybnię grzyby mikoryzowe niejako aktywizują biologicznie i wypełniają przestrzeń glebową. Dzięki temu czynniki patogeniczne mają utrudniony rozwój i dostęp do systemu korzeniowego, zwłaszcza że nagromadzenie grzybni mikoryzowych jest szczególnie duże w obrębie ryzosfery, czyli bezpośrednio sąsiadującej z korzeniami. Ponadto grzyby mikoryzowe mają zdolność wytwarzania substancji o charakterze antybiotyków, które wydzielają w okolicy systemu korzeniowego roślin. Dzięki temu dodatkowo chronią ten system przed infekcjami i dbają o prawidłowy skład mikroflory glebowej.

Najbardziej zaskakującym zjawiskiem jest to, że grzybnia mikoryzowa nie ogranicza w rozwoju innych organizmów symbiotycznych (bakterii brodawkowych u roślin motylkowych, czy bakterii wiążących azot z powietrza, a nawet można stwierdzić intensywniejszy rozwój tych, innych pożytecznych organizmów w obrębie systemu korzeniowego.

Możemy więc stwierdzić, że mikoryzy są niezwykle cennym dla właścicieli roślin  zjawiskiem, dość powszechnie występującym w środowisku naturalnym.

Co to jest mikoryza i jakie są rodzaje mikoryzy?

W zasadzie mamy dwa podstawowe typy mikoryzy

1. Mikoryza wewnętrzna (arbuskularna) – jest to najstarszy i najpopularniejszy typ mikoryzy. Jest on dominujący szczególnie u roślin klimatu tropikalnego.  W klimacie umiarkowanym dominuje w środowiskach nieleśnych. Ma znaczenie u bylin, roślin jednorocznych, drzewach i krzewach owocowych i traw. Również warzywa wykazują silną reakcję na występowanie mikoryzy. Wyjątkiem są jednak warzywa  kapustne, u których nie udało się wykryć powstania związków mikorytycznych i jakiegokolwiek wpływu mikoryzy na ich wzrost i rozwój. Ten rodzaj symbiozy tworzy stosunkowo niewiele grzybów z gromady Glomeromycota. Jeden gatunek grzyba może nawiązywać symbiozę z wieloma gatunkami roślin
2. Mikoryza zewnętrzna (ektomikoryza) – stosunkowo młodszy rodzaj mikoryzy. Jest to symbioza bardziej zaawansowana i bardziej specyficzna niż mikoryza arbuskularna. Dotyczy szczególnie środowisk leśnych klimatu umiarkowanego. Tutaj poszczególne gatunki grzyba mają już bardziej określone preferencje w stosunku do gatunku rośliny, z którą rozwijają ten rodzaj zależności. Przy czym o ile określony gatunek grzyba może współpracować z najwyżej kilkoma gatunkami roślin, o tyle rośliny najczęściej nawiązują takie powiązania  z wieloma gatunkami grzybów. Często brak jednego, ważniejszego gatunku grzyba może znacząco zaburzać prawidłowy wzrost i rozwój rośliny („choroba nowiu” w nowo nasadzonych lasach na gruntach porolnych). Ten rodzaj  mikoryzy dominuje w środowiskach leśnych klimatu umiarkowanego. Grzyby , które są w stanie nawiązać ten rodzaj mikoryzy pochodzą z gromady Basidiomycota, Ascomycota i Zygomycota. Ich przekrój jest o wiele szerszy niż gatunków tworzących mikoryzę arbuskularną.

Dodatkowymi rodzajami mikoryz są mikoryza Erycoidalna, dotycząca roślin wrzosowatych i mikoryzy storczykowe.

Mikoryza erykoidalna, dotycząca roślin wrzosowatych to takie połączenie mikoryzy wewnętrznej i zewnętrznej. Rośliny wrzosowate są najczęściej dość mocno uzależnione od tego rodzaju zależności, i przy ich braku mają znaczne zaburzenia w rozwoju. Dla roślin wrzosowatych zaleca się stosowanie w trakcie sadzenia zastosowania preparatów mikorytycznych do zaprawienia systemu korzeniowego, oraz specjalną troskę o istnienie i rozwój tej zależności (ściółkowanie zrębkami w borówce wysokiej)

Mikoryzy storczykowe są najczęściej obligatoryjne, i roślina nie może żyć i się rozwijać bez nawiązania takiej zależności. Nasiona najczęściej w ogóle nie podejmą wzrostu. W przypadku tych roślin w zasadzie każdy storczyk ma swego specyficznego grzyba mikoryzowego

Dlaczego warto stosować mikoryzę

Jak więc widzimy, mikoryzy mają bardzo duże znaczenie dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin, zwłaszcza w standardowych czy trudniejszych warunkach. Jeśli mamy bardzo dokładne, sterylne warunki
i komfortowe zaopatrzenie w składniki pokarmowe roślin oraz dokładną i precyzyjną ochronę roślin, to zależności  te mogą mieć niekiedy mniejsze znaczenie. W warunkach upraw armatorskich, lub ekologicznych  jednak jest to jeden z podstawowych czynników warunkujących sukcesy w naszych, najczęściej dążących do ekologii ogrodach. W związku z tym powinno nam zależeć na istnieniu i rozwoju zależności mikoryzowych. I to nie tylko w uprawie roślin w gruncie, ale również, a w zasadzie szczególnie w uprawie w pojemnikach (donice, skrzynki…).

Niestety, ogrody najczęściej powstają wokół domów zakładanych na gruntach zdegradowanych , lub porolnych. Aby taka zależność mogła powstać i się rozwijać niezbędna jest pomoc, szczególnie w pierwszym okresie istnienia ogrodu. Najlepiej jest zacząć już od przygotowania terenu pod nasadzenia. Zacząć powinniśmy od nawiezienia, jeśli jest to niezbędne odpowiedniego podłoża, aby nie było ani zbyt lekkie ani zbyt ciężkie, ale szczególnie aby nie było z terenów poprzemysłowych. Kolejną czynnością jest zastosowanie intensywnego nawożenia organicznego (oborniki, komposty, masa organiczna). W trakcie sadzenia warto nasze rośliny zaszczepić odpowiednim rodzajem mikoryzy, aby była się w stanie ona szybko i prawidłowo rozwijać. Później pozostaje nam odpowiednie prowadzenie ogrodu, najlepiej w taki sposób, aby to natura zajmowała się jego nawożeniem i ochroną.

Co niszczy mikoryzę w ogrodzie?

1. Nawożenie mineralne nawozami sztucznymi
2. Stosowanie środków chemicznej ochrony roślin, szczególnie fungicydów systemicznych i do podlewania roślin.
3. Stosowanie ściółek z tworzyw sztucznych (agrotkaniny, agrowłókniny) oraz mineralnych (kamienie ozdobne, szkło itp.)
4. Utrzymywanie nadmiernej wilgotności podłoża, lub jego nadmierne przesuszanie (szczególnie pod osłonami w okresie zimy, pozostawienie np. tunelu od X do III bez jakiegokolwiek nawadniania)

Co sprzyja rozwojowi więzi mikoryzowych w naszych ogrodach?

1. Wszelkiego rodzaju nawożenie organiczne (oborniki, komposty, nawozy zielone, stosowanie do nawożenia suszu z roślin motylkowych, mączek kostnych, czy rogowych)
2. Nawożenie gnojówkami ze skrzypów, pokrzyw. I innych roślin
3. Nawożenie mikrobiologiczne (bakterie wiążące N z powietrza, np. Endofix)
4. Stosowanie ściółek organicznych (słoma, kora, zrębki drzewne nie barwione sztucznie)
5. Uprawy współrzędne , również z roślinami motylkowymi
6. Zakładanie łąk kwietnych (jednoroczne, bylinowe, cebulowe)
7. Stosowanie szeroko rozumianej ochrony biologicznej, szczególnie strategii konserwacyjnej.